Είστε για ένα ...USO;

*«...Όλοι, βέβαια, σήμερα, φτωχοί και πλούσιοι, ταπεινοί και αριστοκράτες, πίνουν το ουζάκι τους, και το ούζο είναι πια το αγαπημένο ποτό σε κυρίους και κυρίες, σε νέους και δεσποινίδες, και σερβίρεται όχι μόνο στα λαϊκά ποτοπωλεία ή στα φτωχικά σπίτια, παρά και στα πλουτοκρατικά σαλόνια και τα αριστοκρατικά κέντρα.

 Αμφιβάλλω, όμως, αν έξω από τον Τύρναβο της Θεσσαλίας, που είναι η πατρίδα του ούζου και του ονόματος του, θα υπάρχει κανείς, που να γνωρίζει πόθεν έλαβε, το τόσο αγαπημένο τώρα στους πολλούς αυτό ποτό το όνομά του, ή -το σπουδαιότερο- αν υπάρχει κανείς που να ημπορή να μαντεύση, τι σχέσιν έχει το όνομα του ούζου με το πράγμα, που σημαίνει αυτή η λέξις.

Και στον Τύρναβο ακόμη, λίγοι είναι τώρα που γνωρίζουν αυτήν την ιστορία, που θα εκθέσωμε παρακάτω, σχετικώς με την ονομασία του ούζου, γιατί βέβαια ο πολύς κόσμος λίγο σκοτίζεται με τις ονομασίες των πραγμάτων και με των λέξεων τις ιστορίες. Ας γυρίσωμε λοιπόν καμιά πενηνταριά χρόνια και κάτι ακόμα πίσω και ας πάμε στη θεσσαλική κωμόπολη, στην πατρίδα του ούζου, τότε κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας της Θεσσαλίας.

Όπως τώρα, έτσι και τότε, εκτός από κρασιά, κατασκεύαζαν εκεί και οινόπνευμα από τα τσίπουρα (ήτοι τα στέμφυλα) των σταφυλιών, τα οποία τα έβραζαν με ανάλογη ποσότητα νερού ή με κανένα χαλασμένο κρασί. Το απόσταγμα που έβγαινε από αυτό το βράσιμο, το έλεγαν και το λένε σούμμα ή χάμ(ι)κο. Το χάμικο αυτό δεν πίνεται, γιατί μυρίζει φοβερά και καίει πολύ. Γι’ αυτό το αποστάζουν και δεύτερη φορά, αφού προσθέσουν μέσα, όταν το βάζουν να ξαναβράσει, γλυκάνισο, αλάτι και λίγα κάρβουνα με κρεμμύδια, σε ανάλογη ποσότητα το καθένα.

Απ’ αυτά όλα προέρχεται το τσίπουρο ή ρακί, το οποίον πίνεται ευχάριστα. Αν τώρα το τσίπουρο αυτό ματαβρασθή με λίγη μαστίχα μέσα και ζάχαρη, και έτσι γίνει τρίτη απόσταξις, βγαίνει τότε μια καλύτερη ποιότητα οινοπνεύματος αυτού του είδους, αυτό που λένε τώρα ούζο, το οποίον όμως τον παλαιόν καιρό, φαίνεται, το έλεγαν “ρακί ματαβρασμένο”, όπως ημπορεί να συμπεράνη κανείς από κάποιο παλαιό τουρναβίτικο δημοτικό τραγούδι:

Να φαν τα λάφια μάλαθρο, κι οι μούλες το τριφύλλι

κι ο νιός να πιη παλιό κρασί, ρακί ματαβρασμένο.

Το “ματαβρασμένο ρακί” αυτό ονομάστηκε ούζο μόλις κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας στον Τύρναβο και στη Θεσσαλία (1878-1881) από την εξής αφορμή: Βρισκόταν τότε στον Τύρναβο ένας στρατιωτικός γιατρός του τουρκικού στρατού, Αρμένιος, ονομαζόμενος Σταυράκ-μπέης, ο οποίος είχε μεγάλη φιλία με δυο προκρίτους Τουρναβίτες, τον Αντώνιον Μακρήν, υφασματέμπορον, και τον Δημήτριον Δουμενικιώτην, παντοπώλην και ποτοποιόν, και η παρέα αυτή των τριών φίλων τακτικά μεσημέρι και βράδυ έπαιρνε το ορεκτικό της, το ματαβρασμένο ρακί, το σημερινό ούζο σα να λέμε.

Ο Σταυράκ-μπέης, επειδή, φαίνεται, είχε ιδιαίτερη αγάπη στο ποτό αυτό, επήγε κάποτε εις το εργοστάσιο του Δημήτρη Δουμενικιώτη και εκεί επί τόπου, όπως λέμε, του συνέστησε να προσθέση και κάποια άλλη ουσία, για να βγη ρακί σε καλύτερη ποιότητα. Και πράγματι, όταν έγινε η απόσταξις σύμφωνα με τη συμβουλή του γιατρού και επήγαν οι τρεις φίλοι να δοκιμάσουν το απόσταγμα της ημέρας εκείνης, ο Αντώνιος Μακρής πρώτος, μόλις το εδοκίμασε, υπερευχαριστήθηκε και ανεφώνησε:

“Μωρέ, τι είναι αυτό; Αυτό είναι ούζο Μασσαλίας!”

Και έτσι από τότε εβγήκε το όνομα του ούζου.

Αλλά τώρα θα ρωτήση κανείς τι ήθελε να πη ο μακαρίτης Αντώνιος Μακρής, ο νοννός του ούζου, με τις λέξεις «ούζο Μασσαλίας», από τις οποίες έμεινε κατόπιν η λέξις ούζο ως ονομασία του ματαβρασμένου ρακιού καλής ποιότητος;

Στον Τύρναβο γίνεται ανέκαθεν και καλλιέργεια μεταξοσκωλήκων και παράγονται κάθε χρόνο κουκούλια σε μεγάλη ποσότητα. Από τα κουκούλια λοιπόν αυτά, τα εκλεκτότερα μπαλαρίζονταν τα χρόνια εκείνα σε ιδιαίτερες μπάλες και στέλνονταν στο Βόλο για την Ευρώπη, με την επιγραφή “uso Massalia”, ήτοι “προς χρήσιν της Μασσαλίας”.

Εσήμαινε δηλαδή η φράση αυτή (uso Massalia) στο εμπόριο των κουκουλιών την εκλεκτή ποιότητα και αυτό ήθελε να πη ο μακαρίτης Μακρής με την αναφώνησή του, χωρίς να το φαντάζεται βέβαια τότε, ότι γινόταν δημιουργός μιας λέξεως, που χαρακτηρίζει τώρα μια ιδιαίτερη βιομηχανία οινοπνεύματος και που είναι σήμερα σε κάθε μικρή και μεγάλη πόλη της Ελλάδος στα στόματα όλων, και φιγουράρει σε επιγραφές μαγαζιών και καταστημάτων, και από την οποία επλάσθηκε τέλος και αρσενικό όνομα ο ούζος, για να χαρακτηρίζεται εκείνος που κάνει κατάχρηση στην ουζοποσία»...

*Αχιλλέας Τζάρτζανος, (στο: Τσολάκης, Χ. 1991, Η Γλώσσα που μου έδωσαν Ελληνική, Αθήνα, Εκδ. Νησίδες) (από: antikleidi.com)
__________________________________________
Ο Αχιλλέας Τζάρτζανος ήταν Έλληνας φιλόλογος και γλωσσολόγος. Γεννήθηκε στον Τύρναβο το 1873 και πέθανε το 1946. Υποστήριζε τη χρήση της νεοδημοτικής γλώσσας, ενός τύπου αστικής δημοτικής γλώσσας εμπλουτισμένης με περισσότερα λόγια στοιχεία, από όσα πολλοί δημοτικιστές (όπως ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης) πίστευαν ότι έχουν περάσει σε κοινή χρήση. Ήταν αντίθετος στην αυθαίρετη προσαρμογή λόγιων εκφράσεων στην λαϊκή γλώσσα. (el.wikipedia.org).
                            
                                            Τα κείμενα άλλων που -για τεκμηρίωση ή προβληματισμό-  φιλοξενούνται εδώ,                                                                                                                            απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους, όχι κατ' ανάγκην και του ιστολογίου.