"...Το Είδα με τα Μάτια μου..."

(ή «...μια εικόνα, λέει όσα ...πόσες λέξεις;»)

Η έκφραση, «...το είδα με τα μάτια μου...», χρησιμοποιείται, συνήθως, για να «τεκμηριώνει» την «αλήθεια» μιας αφήγησης κι όταν, μάλιστα, διατυπώνεται στον πληθυντικό, («...το είδαμε με τα μάτια μας..»), την ανεβάζει ψηλότερα στις κλίμακες «αξιοπιστίας». ...Ε, κι όταν, επιπλέον, υπάρχουν και «ντοκουμέντα» -μια φωτογραφία ας πούμε- τότε, η «αξιοπιστία» κυριολεκτικά απογειώνεται! ...Αλλά, είναι όντως έτσι;

Μπορεί, όπως λένε, μια εικόνα να «...λέει όσα χίλιες λέξεις...», σε καμιά περίπτωση, ωστόσο, αυτές οι -όσες χιλιάδες θέλετε- λέξεις, δεν περιγράφουν de facto την όποια αλήθεια, ακόμη κι αν το συγκεκριμένο τεκμήριο είναι μια φωτογραφία...

Η κάθε φωτογραφία, δυστυχώς, δεν είναι η απεικόνιση της πραγματικότητας σε μια συγκεκριμένη στιγμή, αλλά, το απόσπασμα μιας κατάστασης που -τυχαία ή σκόπιμα- απομόνωσε και κατόπιν «πάγωσε», (ή όπως το λέν άλλοι: «απαθανάτισε»), ο λήπτης της. Ναι, η κάθε φωτογραφία απεικονίζει, τελικά, αυτό που «είδε» ή αυτό που «ήθελε να δει» ή ίσως, αυτό που «...ήθελε να δούμε πως, είδε...», μέσα από τον φακό του, ο φωτογράφος.

Δεν αναφέρομαι στην αξία των καταγραφών αυτών, ούτε ως τεχνημάτων ούτε και ως δεδομένων με, ενδεχομένως, καθοριστικό ρόλο στον «ρουν της Ιστορίας». Σχολιάζω, απλώς, την «αξιοπιστία» τους ως τεκμηρίων γι’ αυτό καθαυτό που «λένε» πως καταγράφουν, και που πολλοί από εμάς μάλιστα, θεωρούμε πως «...το βλέπουμε με τα μάτια μας...».  Ας δούμε μερικά «κλασσικά» παραδείγματα:

1. «Η Πτώση του Στρατιώτη» 

(ή «Η Στιγμή του Θανάτου»).

(του Robert Capa - 1936)

«Ο Κάπα... ...Ούγγρος πολεμικός φωτογράφος και φωτορεπόρτερ... ...κάλυψε πέντε διαφορετικούς πολέμους. Οι φωτογραφίες του... ...απεικονίζουν τη βία του πολέμου με μοναδικό τρόπο. Το άτομο σε αυτή την εικόνα, εικάζεται ότι είναι ο αναρχικός Federico Borrell Garcia...»... ...«…χάρη στη γενναιότητα ορισμένων ανθρώπων που ήταν εκεί και κατέγραψαν με το φακό τους τι πραγματικά συνέβη, οι στιγμές αυτές έμειναν στην ιστορία... ...Πολλές από τις φωτογραφίες... ...βραβεύτηκαν με Πούλιτζερ, δικαιώνοντας τη θαρραλέα προσπάθεια ενός, στις περισσότερες των περιπτώσεων, ανώνυμου  φωτογράφου...». (www.iefimerida.gr)

Σαν αυτές, κι άλλες -όχι χίλιες, αλλά- εκατομμύρια βαρύγδουπες λέξεις, γράφτηκαν σ’ όλον τον κόσμο για τον «Στρατιώτη που πέφτει» τού R. Capa, την φωτογραφία - σύμβολο στην διεθνή κοινή γνώμη, καθώς και για το τι συνέβαινε στην Ισπανία του Φράνκο εκείνη την περίοδο.

Ουδείς άλλος «πολεμικός» φωτογράφος έγινε τόσο διάσημος με μια φωτογραφία του -όσο ο Capa- (θεωρείται από τους ιδρυτές τής σύγχρονης φωτοδημοσιογραφίας), και καμία άλλη εικόνα του ισπανικού εμφυλίου δεν έχει κυκλοφορήσει τόσο.

Ωστόσο, σήμερα ξέρουμε πως, «Η πτώση του Στρατιώτη» ήταν «στημένη». Λεπτομερής έρευνα έδειξε ότι, αυτή η φωτογραφία -και σειρά άλλων ακόμη- «τραβήχτηκε» μια σχετικά ήσυχη μέρα, σε άλλο μέρος, με άλλον «πρωταγωνιστή» και μάλιστα εκτός πολεμικών γεγονότων, (σε ασκήσεις της πολιτοφυλακής).

  ·  «...Ο άνδρας της Εθνοφρουράς της Κόρδοβας που πέφτει νεκρός από σφαίρες, σ’ έναν λόφο στο Σέρο Μουριάνο της Ανδαλουσίας, (κοντά στην Κόρδοβα), όπως είχε παρουσιαστεί, δεν φωτογραφήθηκε ποτέ εκεί αλλά περίπου πενήντα χιλιόμετρα νοτιοδυτικά, κοντά στην πόλη Εσπέχο, και μάλιστα μια μέρα που δεν υπήρχε καν στρατιωτική δράση...»...

...«Ο Κάπα φωτογράφισε τον στρατιώτη σε ένα σημείο όπου δεν διεξάγονταν μάχες», έγραψε η «Εl Ρeriodico» (στο, tanea.gr) προσθέτοντας πως: «...ο θάνατος του στρατιώτη δεν ήταν αληθινός...».

  ·  Ο πραγματικός, μάλιστα, εθνοφρουρός Alcoy Federico «Taino» Borrell -τον οποίο αναφέρει ο Capa ως «Στρατιώτη που πέφτει»- δεν σκοτώθηκε εκείνη την ημέρα (5 Σεπτεμβρίου 1936, στις 17:00) στο Cerro Muriano, αλλά, μήνες αργότερα και σ’ άλλο μέρος.

  ·  Επιπλέον, ιατροδικαστική μελέτη των χαρακτηριστικών του προσώπου του έδειξε ότι, ο «Στρατιώτης που πέφτει» δεν ήταν, καν, ο Borrell.

  ·  Τέλος, σύμφωνα με τον Aprigo Petago (στο, Καμπουράκης, 2003. σελ:303)... «...δεκαετίες αργότερα... ο ...Κάπα ...ομολόγησε ότι η ...φωτογραφία ήταν «μαϊμού»... ..."Την τράβηξα τυχαία... αλλά όταν την τύπωσα μου φάνηκε πολύ μίζερο να της βάλω λεζάντα: Ένας πολιτοφύλακας γλιστρά και πέφτει σε γυμνάσια ενώ προσπαθεί να πηδήξει σε ένα χαράκωμα...”...».

Παρ’ όλα αυτά, η εν λόγω -εμβληματική πλέον- φωτογραφία, στιγμάτισε μια σημαντική περίοδο της σύγχρονης Ιστορίας και το γεγονός ότι ήταν «στημένη» δεν μειώνει την αξία τής συνέχειας της «φωτοδημοσιογραφικής» πορείας του Capa. 

2. «Η σημαία με το σφυροδρέπανο στο Ράιχσταγκ»

  (του Γεβγκένι Χαλντέι)

Ακόμη μια... «...από τις πιο ιστορικές φωτογραφίες όλων των εποχών. Η εμβληματική εικόνα δείχνει έναν ρώσο στρατιώτη να υψώνει τη σοβιετική σημαία με το σφυροδρέπανο στη στέγη της γερμανικής Βουλής, του Ράιχσταγκ, σηματοδοτώντας έτσι το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη... ...απαθανατίστηκε από τον φωτογράφο Γεβγκένι Χαλντέι που υπηρετούσε στον Κόκκινο Στρατό...»... (στο, newsbeast.gr) ...«...Σύμφωνα με την επίσημη ιστορία, οι στρατιώτες που ανέβηκαν ήταν δύο: ο Μέλιτον Καντάρια και ο Μιχαήλ Γιεγκόροφ...»...

...Ωστόσο, και αυτή η φωτογραφία είναι «στημένη»:

   ·   «...σύμφωνα με αρκετούς ιστορικούς, αυτός που πραγματικά ύψωσε τη σημαία ήταν ο Αλεξέι Κοβαλιόφ, που μετά διατάχθηκε να μην μιλήσει για το περιστατικό..» αφού...

   ·   το περιοδικό Time, (στο, newsbeast.gr), γράφει πως ο Χαλντέι, (ο φωτογράφος) ήταν που κουβαλούσε τη σημαία μαζί του, με οδηγίες για μια τέτοια φωτογράφιση, ενώ μάλιστα, είχε και κάνει «πρόβες» και στην Πύλη του Βραδεμβούργου.

...Προπαγάνδα λοιπόν –ανεξαρτήτως σκοπού και αποτελέσματος- κι όχι, αλήθεια...

3. Ο κορμοράνος «θύμα του Σαντάμ».

«...Όπως σε κάθε πόλεμο, έτσι και σε αυτόν του Κόλπου, το πρώτο θύμα ήταν η αλήθεια. Στα πρωτοσέλιδα του διεθνούς Τύπου και στα πλάνα, κυριαρχούσε η φωτογραφία ενός κορμοράνου της Βρετάνης, ο οποίος πνιγόταν στο πετρέλαιο, που είχε ρίξει ο Σαντάμ Χουσεΐν στη θαλάσσια περιοχή του Περσικού Κόλπου...».

...Ωστόσο...

     «...Όπως αποκαλύφθηκε αργότερα, οι Αμερικανοί είχαν πάρει το πλάνο του κορμοράνου, από το ναυάγιο του «Εξόν Βαλντέζ», του πλοίου από το οποίο είχαν διαρρεύσει τόνοι αργού πετρελαίου στη Βόρεια Θάλασσα....». (στο, mixanitouxronou.gr).

...Κι εδώ, προπαγάνδα, λοιπόν –ανεξαρτήτως σκοπού και αποτελέσματος- κι όχι, αλήθεια...

Εν κατακλείδι...

Με τις ελάχιστες -καθαρά ενδεικτικές- περιπτώσεις που αναφέρθηκαν εδώ, δεν προσπαθώ να αποδείξω κάτι για τα εν λόγω γεγονότα -ή μή γεγονότα· άλλωστε, «...δεν ήμουν εκεί...», η άποψή μου είναι υποκειμενική, (όσο υποκειμενική θα ήταν, βεβαίως, ακόμη κι «...αν ήμουν εκεί...»), και βασισμένη σε, επίσης υποκειμενικές απόψεις, (των πηγών που επικαλούμαι). Διάλεξα σκόπιμα, τρεις ιστορικές -εμβληματικές, όντως- φωτογραφίες που επηρέασαν συνειδήσεις· το, με «πόσες λέξεις ισοδυναμεί η καθεμιά τους» το έγραψε η Ιστορία, ωστόσο, το ζητούμενο σ' αυτό το κείμενο είν' άλλο...

...Δώστε βάρος, λοιπόν, σε κάθε μια από τις τρεις αυτές περιπτώσεις, όχι στο: «πόσες», αλλά, στο: «ποιες» λέξεις αφηγούνται, (υπό την οπτική του αντίστοιχου σχολιαστή)...

   · Στην πρώτη, δεν υμνείται, πλέον, η «θυσία του στρατιώτη» αλλά, ο «ηρωισμός του ...φωτογράφου».

   · Στη δεύτερη, δεν μυθοποιείται, πια, ο «κόκκινος στρατός» αλλά, με σπουδή, επιχειρείται -καλώς ή κακώς- η απομυθοποίησή του.

   · Στην τρίτη, δεν είναι, εντέλει, τα εγκλήματα του Σαντάμ στο μικροσκόπιο, αλλά, οι Αμερικανοί και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης....

Εδώ, δεν είναι χίλιες, αλλά, εκατομμύρια οι λέξεις, με πολλούς -επιλεκτικά στοχευμένους- αποδέκτες και, εντελώς, υποκειμενικές... ...Δεν είναι στο πόσες, αλλά στο ποιες, λέξεις, αφηγείται ή θέλουμε να αφηγείται μια φωτογραφία...

...Οπότε, εσείς τι λέτε; πράγματι ό,τι «είδαμε» σε μια φωτογραφία, το «...είδαμε με τα μάτια μας;».

...Αν πάντως επιμένετε, διασκεδάστε το, λίγο, με την παρακάτω φωτογραφία στις δυο εκδοχές της...

...Πετάει...

...Δεν πετάει...

Αναφορές:

• Καμπουράκης, Δ. (2003), Μια Σταγόνα Ιστορία/7η Έκδοση, Αθήνα: Πατάκης.
• http://www.iefimerida.gr/news/135948/%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82-%CF%86%CF%89%CF%84%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AF%CE%B5%CF%82-%CF%80%CE%BF%CF%85-%CF%83%CF%8C%CE%BA%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%BD-%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CF%80%CE%BB%CE%B1%CE%BD%CE%AE%CF%84%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%B1%CE%B3%CF%81%CE%AC%CF%86%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B1%CF%82-%CF%8C%CF%83%CE%B1-%CE%B4%CE%B5%CE%BD-%CE%BC%CF%80%CE%BF%CF%81%CE%BF%CF%8D%CE%BD-%CE%BD%CE%B1-%CE%B5%CE%B9%CF%80%CF%89%CE%B8%CE%BF%CF%8D%CE%BD-#ixzz4KJghYxXU, (πρόσβαση:16/09/2016).
• http://www.tanea.gr/news/nsin/article/4527891/?iid=2,  (πρόσβαση:16/09/2016).
• http://www.newsbeast.gr/weekend/arthro/2133726/diasimes-fotografies-pou-itan-stimenes  (πρόσβαση:16/09/2016).
• http://www.mixanitouxronou.gr/1991-katagida-tis-erimou-se-apefthias-metadosi-o-polemos-tou-kanape-tis-skinothetimenes-idisis/ (πρόσβαση:16/09/2016).

Τα κείμενα τρίτων που -για τεκμηρίωση ή προβληματισμό-  φιλοξενούνται εδώ, 

απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους, όχι κατ' ανάγκην και του ιστολογίου.