«Να ζεις για να δουλεύεις;» ή «να δουλεύεις για να ΖΕΙΣ;»

...that is the question...

Κάποτε, πριν πολλά –πολλά, ευτυχώς- χρόνια ήμουν διευθυντής μιας επιχείρησης συνεταιριστικού χαρακτήρα. Τώρα πια δεν θυμάμαι –και πάλι ευτυχώς- πολλά πράγματα από εκείνη τη φάση τής καριέρας μου, ωστόσο, θέλω εδώ να αναθιβάλλω για το «πριν» και το «μετά» αυτής της φάσης...

·         «Πριν»: Στην συνέντευξη αξιολόγησής μου από στελέχη της (τότε) ΑΤΕ, έκανα λόγο «για την προοπτική ικανοποίησης των προσδοκιών μου...», απαντώντας σε σχετικό ερώτημα για «...τις προθέσεις μου να παραμείνω και να σταδιοδρομήσω στην επιχείρηση...» και ...πολύ τους έκανε εντύπωση. Ένα χρόνο αργότερα μετά την πρόσληψή μου, συνειδητοποίησα πως ως τότε είχα συλλάβει ουκ ολίγες φορές τον εαυτό μου -όχι Δευτέρα πρωί, ούτε καν Κυριακή βράδυ, αλλά από την ...Παρασκευή καθώς κλείδωνα την πόρτα του γραφείου μου για το Σαββατοκύριακο- να μονολογεί, «...πώς θα έρθω πάλι την Δευτέρα εδώ;...»

·         «Μετά»: Παρά την πρόταση του Δ.Σ για ...διπλασιασμό των αποδοχών μου, ...τα «βρόντησα» κι έφυγα... ...Ήταν η εποχή της άκρατης κομματικοποίησης τού συνεταιριστικού κινήματος στην Ελλάδα με ό,τι αυτό συνεισέφερε ως προτεραία κατάσταση στη σημερινή του κατάντια. (Αλλά αυτό είναι μια κουβέντα που θα την κάνουμε μια άλλη φορά)...

...Αλλά γιατί σας τα λέω σήμερα όλα αυτά;

Προχθές ολοκλήρωσα ως εισηγητής, ένα από τα -γνωστά πια ως Voucher- προγράμματα «δια βίου μάθησης» ανέργων. Μερικά νέα, από τα χιλιάδες, παιδιά που το κυρίαρχο επαγγελματικό ενδιαφέρον τους -προς το παρόν τουλάχιστον- δεν είναι παρά οι ελάχιστοι μήνες πρακτικής άσκησης που θα ακολουθήσουν -ανεξαρτήτως επιχείρησης και «πόστου»- και η ελπίδα, (μεταξύ σοβαρού και ...σοβαρότερου, τάχα αστειευόμενοι), να «τα ξαναπούμε σε κάποιο επόμενο ...σεμινάριο», ήταν εκεί...

«Να ζεις για να δουλεύεις ή να δουλεύεις για να ΖΕΙΣ;»

...αυτό το «αποχαιρετιστήριο» -εκ παραλλήλου με τις ευχές μου- ερώτημα θέλω να τους απευθύνω... αλλά όχι μόνον σ' αυτούς. Αφού η ζωή αποτελείται από «κύκλους» το ερώτημα αυτό αφορά και στις προηγούμενες και στις επόμενες «σειρές» voucher-άδων, αλλά και των φοιτητών μου στο ΤΕΙ και στην ΑΣΤΕ, καθώς και στα δικά μου παιδιά. (Έχω βέβαια κατά νου και κάποια μεγαλύτερα ...παιδιά και συνομήλικούς μου αλλά μάλλον εμείς πλέον έχουμε απομακρυνθεί πολύ από την πιο πρόσφατη  «διασταύρωση» -θα δείτε παρακάτω τί εννοώ).  Κι επειδή για τους νέους είναι -συνήθως- πιο ελκυστικό, έκρινα σκόπιμο αντί άλλων, να χρησιμοποιήσω ως πλαίσιο προβληματισμού, τον λόγο κάποιου διάσημου προσώπου...

«Η αλήθεια είναι πως, καταλαβαίνουμε συνήθως προς τα πού πηγαίναμε, μόνο αφού φτάσουμε».

Στις 20 Μαΐου 1990, ο Bill Watterson -ο δημιουργός του δημοφιλούς κόμικ «Calvin & Hobbes»- απηύθυνε στους τελειόφοιτους τού Kenyon College μια πολύ σημαντική ομιλία... (πρωτότυπο κείμενο στο, www.brainpickings.org)...

...Ξεκινώντας με τη διατύπωση τού ότι,

«...Η αίσθηση τού "δεν γνωρίζω", είναι το ουσιαστικότερο μέρος της διαδρομής κι όχι απλώς        ένα τμήμα της...»,

 ...μεταξύ άλλων είπε...

«...Βλέπω κατ’ επανάληψη ένα όνειρο για το Kenyon... ...πηγαίνοντας στην πρώτη μου τάξη -έναρξη της σχολικής χρονιάς- ...ξαφνικά νομίζω πως δεν θυμάμαι το πρόγραμμα, και δεν ξέρω πού ακριβώς πηγαίνω.
Έχοντας κάνει μερικά βήματα προς το ταχυδρομικό γραφείο αντιλαμβάνομαι ότι  δεν έχω τα κλειδιά του γραμματοκιβωτίου μου, κι ούτε μπορώ να θυμηθώ καν τον αριθμό του. Είμαι βέβαιος ότι όλοι όσοι γνωρίζω μου έχουν αφήσει κι από ένα γράμμα, αλλά δε μπορώ να τα πάρω. Ταράζομαι ενοχλημένος και πισωγυρίζοντας αναρωτιέμαι: “Πόσα χρόνια μένουν μέχρι να αποφοιτήσω; ...μα για περίμενε, δεν έχω ήδη αποφοιτήσει;; Πόσων χρονών είμαι;” Κι εκεί ξυπνάω.

Η εμπειρία είναι η τροφή του εγκεφάλου και τα τέσσερα χρόνια στο Kenyon είναι ένα πλούσιο γεύμα. Υποθέτω πως δεν θα είναι έκπληξη αν το μυαλό σας θα “αναμασά” ξανά και ξανά το Kenyon για μεγάλο χρονικό διάστημα. Και πραγματικά πιστεύω πως ο λόγος που βλέπω ξανά και ξανά το ίδιο όνειρο, είναι επειδή η κεντρική του ιδέα είναι μια αλληγορία για ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της ζωής: Δηλαδή, το να μη ξέρεις πού πηγαίνεις, ή τι θα κάνεις...».

Έχω δει πολλές φορές -όπως και πολλοί άλλοι- παρόμοια όνειρα. Πολλές φορές μάλιστα -αν και αποφοίτησα από το Πανεπιστήμιο από «τριακονταεξαετίας»- με συλλαμβάνω να γράφω εξετάσεις στο ...Γυμνάσιο. ...Είναι άραγε, όπως λέει ο Watterson, το ...πισωγύρισμα του μυαλού μας στην αγωνία τού αν πράγματι έχουμε πάρει την σωστή πορεία; 

«...Είναι εκπληκτικό πόσο σκληρά εργαζόμαστε όταν δουλεύουμε για εμάς. Και με όλο το σεβασμό προς τον John Stuart Mill, ο ωφελιμισμός ως έννοια είναι μάλλον υπερεκτιμημένος. Αν έχω μάθει ένα πράγμα από το να είναι κάποιος καρτουνίστας, είναι το πόσο σημαντικό είναι το παιχνίδι για τη δημιουργικότητα και την ευτυχία. Η δουλειά μου, ουσιαστικά είναι να καταλήξω σε 365 ιδέες τον χρόνο.

Αν ποτέ θελήσεις να μάθεις πόσο ακριβώς πληκτικός άνθρωπος είσαι, βρες μια δουλειά όπου η ποιότητα και η συχνότητα των σκέψεων σου καθορίζονται από τους οικονομικούς σου πόρους. Έχω διαπιστώσει πως ο μόνος τρόπος να συνεχίζω να γράφω κάθε μέρα χρόνο με τον χρόνο, είναι να αφήνω το μυαλό μου να περιπλανάται σε νέα πεδία. Και για να γίνει αυτό, χρειάζεται να καλλιεργηθεί ένα είδος ψυχικής διάθεσης για παιχνίδισμα.

…

Στο σχολείο, οι νέες ιδέες ωθούνται προς εσάς κάθε μέρα. Έξω στον κόσμο, χρειάζεται να βρείτε εσωτερικό κίνητρο για αναζήτηση νέων δικών σας ιδεών. Αφήνοντας το μυαλό σας να παίζει είναι ο καλύτερος τρόπος για την επίλυση προβλημάτων. 

…

Ένα παιγνιδιάρικο μυαλό είναι περίεργο, κι έτσι η μάθηση είναι διασκέδαση. Εάν επιδοθείτε στην φυσική περιέργεια σας και διατηρήσετε μια αίσθηση διασκέδασης στη νέα εμπειρία, νομίζω ότι θα ανακαλύψετε πως αυτό λειτουργεί ως ένα είδος αμορτισέρ για τον ανώμαλο δρόμο εκεί μπροστά.

…

Στην πραγματικότητα, δεν διδαχτήκαμε πώς να ανα-δημιουργούμε εποικοδομητικά. Πρέπει να κάνουμε κάτι παραπάνω από το να ανακαλύπτουμε αποκλίσεις, χρειάζεται να αποκαταστήσουμε και να επεκτείνουμε τον εαυτό μας. Η ιδέα που έχουμε για τη χαλάρωση είναι συνήθως το σωριαστούμε  μπροστά απ' την τηλεόραση, αφήνοντας να υποθάλπει η ηλιθιότητά της, υγροποιώντας το μυαλό μας...

...Το μυαλό είναι σαν μια μπαταρία αυτοκινήτου -επαναφορτίζεται με την κίνηση...

…

...Θα εκπλαγείτε όταν καταλάβετε πόσο γρήγορα η καθημερινότητα και οι απαιτήσεις         τού να "τα βγάζουμε πέρα" απομυζούν τον χρόνο σας. Θα εκπλαγείτε όταν ανακαλύψετε πόσο γρήγορα θα αρχίσετε να βλέπετε την πολιτική και τη θρησκεία σας ως απλά θέματα συνήθειας παρά σκέψης και διερεύνησης. Θα εκπλαγείτε όταν ανακαλύψετε πόσο γρήγορα θα αρχίσετε να βλέπετε ότι η ζωή σας διαμορφώθηκε με βάση τις προσδοκίες άλλων εκτός από εσάς.

…

Για χρόνια, δεν εισέπραττα τίποτα παρά μόνο επιστολές απόρριψης, και αναγκάστηκα        να βρω μια “κανονική δουλειά”.

Μια “κανονική δουλειά” είναι μια εργασία που μισείς. Σχεδίαζα διαφημίσεις αυτοκινήτων και παντοπωλείων στο, χωρίς παράθυρα,  υπόγειο ενός ψιλικατζίδικου και μισούσα κάθε ένα λεπτό από τα 4,5 εκατομμύρια λεπτά που δούλεψα εκεί. Οι «συγκρατούμενοί μου» στη δουλειά ανησυχούσαν κυρίως για το πώς θα ξεγελούσαν το ρολόι του χρόνου για να κερδίσουν 20 σεντς  παραπάνω, χωρίς να δουλέψουν γι' αυτό. Ήταν ξαφνικό σόκ να βλέπεις πόσο κενή και “ρομποτική” μπορεί να είναι η ζωή όταν δε νοιάζεσαι γι’ αυτό που κάνεις, και ο μόνος λόγος που βρίσκεσαι εκεί είναι για να πληρώνεις τους λογαριασμούς.

…

Σας τα λέω αυτά γιατί αξίζει να καταλάβουμε ότι η "τρανταχτή επιτυχία", δεν υπάρχει. Θα κάνετε καλά να καλλιεργήσετε μέσα σας τους πόρους που θα σας φέρνουν ευτυχία ανεξαρτήτως επιτυχίας ή αποτυχίας. Η αλήθεια είναι πως, οι περισσότεροι από μας ανακαλύπτουμε πού πάμε, όταν φτάσουμε. Τότε, γυρνάμε και λέμε, ναι, εδώ προφανώς πήγαινα... Μια καλή ιδέα είναι να προσπαθήσετε να απολαύσετε το τοπίο στις παρακάμψεις, γιατί κατά πάσα πιθανότητα θα υπάρξουν μερικές...».

Θα συμπλήρωνα εδώ, «προσοχή στις διασταυρώσεις», (θυμάστε που τις ανέφερα κάπου στην αρχή;), πριν από τις παρακάμψεις που λέει ο Watterson. Αν το μυαλό (ή η καρδιά μας -αν θέλετε), έχει εκ των προτέρων χαράξει μια διαδρομή στον προσωπικό μας χάρτη, ας τσεκάρουμε κάθε τόσο τα «σημεία ελέγχου» μας. Στις «διασταυρώσεις» καραδοκούν «σειρήνες» ή/και «ομίχλες». Αν κάπου «ξεστρατίσουμε», τόσο δυσκολότερη γίνεται η διόρθωση τής πορείας, όσο πιο βαθιά έχουμε προχωρήσει στην παράκαμψη.

       

«...Σχεδιάζοντας κόμικς για πέντε χρόνια χωρίς αμοιβή, έφτασα στο  σημείο όπου η χαρά της γελοιογραφίας δεν ήταν στα χρήματα αλλά στην εργασία...

Το «ξεπούλημα» είναι συνήθως περισσότερο θέμα εξαγοράς σας. Ξεπουλιέστε και πραγματικά αγοράζεστε από κάποιο άλλο σύστημα αξιών, κανόνων και ανταμοιβών.

Η λεγόμενη «ευκαιρία» που αντιμετώπισα θα σήμαινε εγκατάλειψη της ατομικής μου φωνής για μια εταιρεία εκρίζωσης χρήματος... ...Η συγγραφή θα ήταν απόφαση μιας επιτροπής... Η δημιουργικότητα, εργασία με αμοιβή. Η τέχνη να μετατραπεί σε εμπόριο. Εν ολίγοις, τα χρήματα θα έπρεπε να παράσχουν όλες τις έννοιες που είχα ανάγκη.

…

Βρείτε τα δικά σας ηθικά διλήμματα σε όλα τα μέρη της ζωής σας, τόσο προσωπικά όσο και επαγγελματικά. Όλοι έχουμε διαφορετικές επιθυμίες και ανάγκες, αλλά αν δεν ανακαλύψουμε τι θέλουμε από τον εαυτό μας και τι πρεσβεύουμε, θα ζήσουμε παθητικά και ανεκπλήρωτα. Αργά ή γρήγορα, όλοι καλούμαστε να θέσουμε σε κίνδυνο τους εαυτούς μας και τα πράγματα που μας ενδιαφέρουν. Εμείς οι ίδιοι καθοριζόμαστε από τις πράξεις μας. Με κάθε μας απόφαση, δηλώνουμε στους εαυτούς μας και στον κόσμο ποιοι είμαστε. Σκεφτείτε τι θέλετε από αυτή τη ζωή, και αναγνωρίστε ότι υπάρχουν πολλά είδη επιτυχίας.

...Υπάρχουν ένα εκατομμύριο τρόποι για να πουλήσετε τον εαυτό σας...»

…

 Και τελειώνει επαναλαμβάνοντας Rilke:

 

«...Η προετοιμασία σας για τον πραγματικό κόσμο δεν είναι στις απαντήσεις που έχετε πάρει, αλλά και στις ερωτήσεις που έχετε μάθει πώς να ρωτήσετε τον εαυτό σας...»

Νομίζω ότι είναι εμφανές: Η δική μου τοποθέτηση στο αρχικό ερώτημα προς τους μέχρι προχθές «μαθητές μου» -αλλά και στους επόμενους- είναι,

 

«Να δουλεύετε για να ΖΕΙΤΕ».

 

Η τρέχουσα οικονομική κρίση και τα παρατράγουδά της ας μην γίνουν άλλοθι στο «να ζείτε για να δουλεύετε».

Μάριος Μακρυγιωργάκης.

(Με την ευθύνη και για την απόδοση των λεγομένων τού Watterson στα Ελληνικά -από τα Αγγλικά. Πρωτότυπο κείμενο στο brainpickings.org)

 

Τα κείμενα τρίτων που -για τεκμηρίωση ή προβληματισμό-  φιλοξενούνται εδώ, 

απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους, όχι κατ' ανάγκην και του ιστολογίου.