Η Ψευδαίσθηση της Επιτυχίας*.

Συχνά, συγχέουμε το κριτήριο επιλογής με το αποτέλεσμα...

...Το Χάρβαρντ θεωρείται ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου· ... πολλοί ... πρότυπα κοινωνικής επιτυχίας αποφοίτησαν από εκεί. Αυτό σημαίνει ότι το Χάρβαρντ είναι καλό; Δεν ξέρουμε. Μπορεί να έχει και τα χάλια του, αλλά πιθανόν στρατολογεί τους εξυπνότερους φοιτητές...

...Ας είμαστε πρώτα ειλικρινείς με τον εαυτό μας...

* Αφιερωμένο στους νέους πρωτοετείς και, μαζί τους, στην κόρη μου Ελίνα...  

Όταν ο δοκιμιογράφος και χρηματιστής Νασσίμ Τάλεμπ πήρε τη μεγάλη απόφαση να απαλλαγεί από το επίμονο, περιττό βάρος του, σκέφτηκε τα πιο διαφορετικά σπορ. Οι δρομείς τού φαίνονταν αδύνατοι και ανικανοποίητοι. Οι μπόντι μπίλντερ έδειχναν πιο ανεπτυγμένοι κατά πλάτος παρά καθ’ ύψος, και εξόχως ηλίθιοι. Οι παίκτες του τένις; Άνθρωποι μιας ανώτερης τάξης!

Μόνο οι κολυμβητές τού άρεσαν. Το σώμα τους είναι καλοφτιαγμένο και κομψό. Έτσι, ο Νασσίμ αποφάσισε να βυθίζεται δύο φορές την εβδομάδα στη χλωριωμένη τοπική πισίνα και να προπονείται σκληρά.

Χρειάστηκε όμως λίγο καιρό για να καταλάβει ότι είχε πέσει θύμα ψευδαίσθησης...

Οι κολυμβητές που κάνουν πρωταθλητισμό δεν έχουν αυτό το τέλειο σώμα επειδή προπονούνται σκληρά, αλλά το αντίστροφο: είναι καλοί κολυμβητές επειδή διαθέτουν σώμα κολυμβητή. Το σώμα τους είναι κριτήριο επιλογής και όχι αποτέλεσμα προπόνησης.

Πάρτε για παράδειγμα τα ονειρεμένα πλάσματα που διαφημίζουν καλλυντικά. Χρησιμοποιούνται για να πείσουν τις καταναλώτριες ότι τα καλλυντικά θα τις κάνουν ωραιότερες. Δυστυχώς, δεν είναι τα καλλυντικά που κάνουν καλλονές αυτές τις γυναίκες. Η φύση τις γέννησε ωραίες και γι’ αυτό τον λόγο μπορούν να εκθειάζουν τις αρετές των καλλυντικών. Όπως συμβαίνει με τους κολυμβητές, η ομορφιά είναι εδώ κριτήριο επιλογής και όχι αποτέλεσμα.

Κάθε φορά που συγχέουμε το κριτήριο επιλογής με το αποτέλεσμα, πέφτουμε θύματα της ψευδαίσθησης του σώματος του κολυμβητή. Χωρίς αυτή την επιδέξια καλλιεργημένη ψευδαίσθηση, οι μισές διαφημιστικές καμπάνιες δε θα είχαν πέραση.

Αυτή η ψευδαίσθηση δεν αφορά μόνο την ομορφιά και τα σέξι σώματα. Το Χάρβαρντ θεωρείται ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου· πράγματι, πολλοί που αποτέλεσαν πρότυπα κοινωνικής επιτυχίας αποφοίτησαν από εκεί. Αυτό σημαίνει ότι το Χάρβαρντ είναι καλό; Δεν ξέρουμε. Μπορεί να έχει και τα χάλια του, αλλά πιθανόν στρατολογεί τους εξυπνότερους φοιτητές του κόσμου.

Προσωπικά, φοίτησα στο Πανεπιστήμιο του Ζανκτ Γκάλλεν, στην Ελβετία. Χαίρει εξαιρετικής φήμης, αλλά η διδασκαλία (πριν από είκοσι χρόνια) ήταν μέτρια. Για λόγους που αγνοώ –επιλογή των καλύτερων φοιτητών; το ευνοϊκό κλίμα της κοιλάδας; η ποιότητα των γευμάτων που σερβίρονταν;–, πολλοί από τους αποφοίτους του έκαναν λαμπρή καριέρα.

Τα προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών στη Διοίκηση Επιχειρήσεων (ΜΒΑ) που προτείνονται σε όλο τον κόσμο προσελκύουν φοιτητές μέσω στατιστικών προβλέψεων γύρω από τα μελλοντικά έσοδά τους. Εξηγούν στους κύριους ενδιαφερόμενους ότι ένα ΜΒΑ θα αυξήσει τα έσοδά τους κατά τόσο τοις εκατό: μια απλή αριθμητική πράξη έχει στόχο να τους αποδείξει ότι τα τρομερά υψηλά δίδακτρα θα αποπληρωθούν σύντομα μ’ ένα ΜΒΑ στην τσέπη. Πολλοί πέφτουν στην παγίδα.

Δεν κατηγορώ τις σχολές ότι παραποιούν τις στατιστικές. Απλώς λέω ότι αυτό που ισχυρίζονται δεν έχει καμιά αξία. Τα άτομα που δε φιλοδοξούν να αποκτήσουν ένα ΜΒΑ, δεν είναι φτιαγμένα όπως εκείνα που έχουν έναν τέτοιο στόχο. Η διαφορά των εσόδων που διαπιστώνεται στους φτασμένους εξαρτάται από χίλιους άλλους λόγους που δεν έχουν να κάνουν με το μεταπτυχιακό δίπλωμα. Πρόκειται πάλι για την ψευδαίσθηση του σώματος του κολυμβητή:

...συγχέουμε το κριτήριο επιλογής με το αποτέλεσμα.

.../...

Συμπέρασμα: Κάθε φορά που σας εκθειάζουν κάτι επιθυμητό –ατσάλινους μυς, ομορφιά, μεγαλύτερο εισόδημα, μακροζωία, γοητεία, ευτυχία–, κοιτάξτε το από πιο κοντά. Προτού λοιπόν κάνετε βουτιά στη δημοτική πισίνα, ρίξτε μια ματιά στον καθρέφτη. Και να είστε ειλικρινείς με τον εαυτό σας.

Dobelli,R.  (2013), Η τέχνη της καθαρής σκέψης, Αθήνα:  Πατάκης. Μετάφρ. Σ. Τριανταφύλλου. (απόσπασμα, από: o-klooun.com)

Τα κείμενα και το οπτικακουστικό υλικό άλλων που -για τεκμηρίωση ή προβληματισμό-  φιλοξενούνται εδώ, 

απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων / δημιουργών τους, όχι κατ' ανάγκην και του ιστολογίου.