Ανθρώπινες Σχέσεις: Όταν Απλοποιούμε / Γενικεύουμε...

Σε μια κοινωνία που κατακλύζεται ολοκληρωτικά από την «πληροφο-ρία», τα δεδομένα και τις κάθε είδους περιπλοκές, η γενίκευση και η απλοποίηση κυριαρχούν...

...Απλοποιούμε κάνοντας γενικεύσεις για να έχουμε κάτι σαν «μέτρο πρόβλεψης» στις επαφές μας, ωστόσο, με τις απλοποιήσεις μας αυτές συχνά υποβιβάζουμε κάποιους ανθρώπους και εξιδανικεύουμε κάποιους άλλους...

...Ενδέχεται, μέσα από μια τέτοια διαδικασία να αναγάγουμε  διαφορές σε κάτι που εμπνέει δέος ή να τις στιγματίσουμε εντάσσοντάς τες σε αρνητικά στερεότυπα...

Η ικανότητά μας να απλοποιούμε κάνοντας γενικεύσεις μας επιτρέπει να εφαρμόζουμε ένα μέτρο πρόβλεψης στις επαφές μας με τα άτομα και το περιβάλλον. Όταν, όμως, οι απλοποιήσεις αυτές μας οδηγούν στην εξιδανίκευση κάποιων ανθρώπων και στον υποβιβασμό κάποιων άλλων, κινδυνεύουμε να χάσουμε την επαφή με την πραγματικότητα των αληθινών σχέσεων.

Ένας από τους λόγους που μας κάνουν να αισθανόμαστε μια κρυφή ικανοποίηση όταν είμαστε θυμωμένοι ή μισούμε είναι πως τα συναισθήματα αυτά κάνουν τον κόσμο να φαίνεται πιο απλός και ξεκάθαρος. Το μίσος προβάλλει τον άλλο σαν εχθρό και προσφέρει τη φαντασίωση πως αν μπορούσαμε απλώς να τον εξοντώσουμε, θα λύνονταν αυτομάτως τα σπουδαιότερα προβλήματα. Τα συναισθήματα αγάπης είναι πιο πολύπλοκα και με πιο λεπτές αποχρώσεις. Στην αγάπη εκτιμάται το βάθος και η μοναδικότητα του άλλου.

Στη διάρκεια ενός πολέμου, η προβολή και το στερεότυπο λειτουργούν ιδιαίτερα έντονα. Ο εχθρός απλοποιείται και γίνεται ο κακός, ενώ τα δίκαια και οι αρετές της δικής μας πλευράς μεγεθύνονται. Τα στερεότυπα αυτά επηρεάζουν το μυαλό τόσο των πολιτών όσο και των στρατιωτών, οι οποίοι ενεργούν με στόχο την ισχυροποίηση του έθνους και συγχωρούν τη βία του πολέμου. Αλλά ακόμη και σε τέτοιες φρικτές καταστάσεις, τα στερεότυπα μπορούν να διαρραγούν. Οι στρατιώτες που οδηγούνται στα όρια του θανάτου υπηρετώντας αυτά τα στερεότυπα μερικές φορές τα ξεπερνούν...

...

Σε μια κοινωνία που κατακλύζεται ολοκληρωτικά από την «πληροφορία», τα δεδομένα και τις κάθε είδους περιπλοκές, η γενίκευση και η απλοποίηση κυριαρχούν. Ζούμε σε ένα τηλεοπτικό περιβάλλον, το οποίο φυλακίζει την πραγματική πολυπλοκότητα της ζωής -όπως τις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις, τα κοινωνικά διλήμματα και την αμεσότητα της φύσης- μέσα σε ηχητικά κλισέ και εικόνες που γεννούν απλοποιημένα συναισθήματα: η εικόνα ενός δροσερού ρυακιού που συνδέεται με την επώνυμη μπίρα σε ένα διαφημιστικό μήνυμα, ο ήχος της σοβαρής μουσικής που συνοδεύει τις μονταρισμένες εικόνες από τη ζωή μιας νεκρής διασημότητας -συχνά δεν μπορούμε να καταλάβουμε ότι τα συναισθήματα μπορεί να είναι το ίδιο στερεότυπα με τις ιδέες· στην ουσία, συναισθήματα και ιδέες αποτελούν τις δύο πλευρές της ίδιας νοητικής διαδικασίας.

Οι απλοποιήσεις χρησιμοποιούνται συνήθως από τους δημαγωγούς, οι οποίοι, προκειμένου να αποκτήσουν δύναμη, κατευθύνουν την πίστη ή τους φόβους μας.

Συνεχώς τρέφουμε αυταπάτες σχετικά με την επίδραση που έχουν πάνω μας τα στερεότυπα. Κάποιος μπορεί πραγματικά να πιστεύει ότι δεν έχει ρατσιστικές προκαταλήψεις, αλλά να λέει ή να γελά με ανέκδοτα που εστιάζουν σε ρατσιστικά στερεότυπα. Αυτά τα ανέκδοτα δημιουργούν μια πλασματική αίσθηση συνταύτισης, σε ένα «εμείς» που βρίσκεται απέναντι από το «αυτοί». Είναι ένας τρόπος να θολώνουν οι πραγματικές διαφορές ανάμεσα σε αυτόν που λέει το ανέκδοτο και το ακροατήριό του, με το να τονίζονται υπερβολικά οι διαφορές ανάμεσα σε αυτούς και «τους άλλους», οι οποίοι γελοιοποιούνται...

...

Η διαφορά, που αποτελεί ένα είδος πολυπλοκότητας, μπορεί να προκαλέσει αισθήματα ανησυχίας και αβεβαιότητας. Ενδέχεται, λοιπόν, μέσα από μια διαδικασία γενίκευσης να απλοποιήσουμε τις διαφορές αποδίδοντάς τες σε κάτι που εμπνέει δέος, δημιουργώντας έτσι διασημότητες και ήρωες, ή να τις στιγματίσουμε εντάσσοντάς τες σε αρνητικά στερεότυπα.

Θα πρέπει, όμως, την ίδια επιφύλαξη που δείχνουμε απέναντι στην πολυπλοκότητα και τη διαφορετικότητα των ανθρώπων, να τη δείχνουμε και όταν οδηγούμαστε σε γενικεύσεις των ατομικών χαρακτηριστικών τους, απλοποιώντας τους. Κατά μία πολύ ουσιαστική έννοια, αυτός που απλοποιεί είναι αυτός που έχει απλουστευθεί...

F. D. Peat, J. Briggs. «Μια αιρετική άποψη για το χάος στην καθημερινή μας ζωή». Εκδόσεις Τραυλός.

Τα κείμενα άλλων που -για τεκμηρίωση ή προβληματισμό-  φιλοξενούνται εδώ, 

απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους, όχι κατ' ανάγκην και του ιστολογίου.