«Παναγία μου, Παναγία μου!». (Αμιράς, 14 Σεπτεμβρίου 1943).

«Καταστρέψατε την επαρχία Βιάννου, εκτελέσατε πάραυτα, χωρίς διαδικασία, τους άρρενες άνω των 16 ετών και όλους όσους συλλαμβάνονται στην ύπαιθρο ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας».

"...κάθε σταυρός, ένας νεκρός..."

...  

«Έκθεσις της Κεντρικής Επιτροπής Διαπιστώσεως Ωμοτήτων

εν Κρήτη»

Ν. Καζαντζάκης, Ι. Κακριδής, Ι. Καλιτσουνάκης.

(φωτογράφος, Κωνσταντίνος Κουτουλάκης).

(αποσπάσματα)

«...Οι Γερμανοί ... εφήρμοσαν την συνηθισμένη πολιτικήν των.  Ελθόντες την 13η Σεπτεμβρίου εις το χ. Αγ. Βασίλειος εφέρθησαν μετά μεγάλης ηπιότητος, βεβαιούντες τας γυναίκας ότι δεν θεωρούν τους χωρικούς υπευθύνους δι’όσα οι αντάρται κάμνουν, και ότι δεν έχουν να πάθουν τίποτε, αρκεί να τους φιλοξενήσουν, όπερ και εγένετο. Επίσης προεκήρυξαν ότι όσοι ευρεθούν εις τας οικίας των δεν πρόκειται να υποστούν καμμίαν τιμωρίαν, αν όμως απουσίαζον, θα ετιμωρούντο αι γυναίκες και τα τέκνα των, και αι οικίαι των θα εκαίοντο, ενώ οι ίδιοι θα εδιώκοντο ως αντάρται. Τα πέριξ χωρία ειδοποιηθέντα αμέσως ανεθάρρησαν και απεφάσισαν να περιποιηθούν και αυτά τους Γερμανούς ερχομένους. Πολλοί από τους άνδρας που είχον απομακρυνθή, επείσθησαν υπό των γυναικών των και επανήλθον.

Την επομένην, 14/9, εορτήν της Ανυψώσεως του Τιμίου Σταυρού, επέπρωτο να συντελεσθή μία από τας φοβερωτέρας καταστροφάς που είδεν η Κρήτη καθ’όλην την περίοδον της κατοχής· οι Γερμανοί εισέβαλον εις τα χωρία της Βιάννου, Αμιράς, Βαχός, Κεφαλοβρύσι, Κρεββατάς, Αγ. Βασίλειος, Πεύκος, Κάτω Σύμη, Γδόχια, Μύρτος, Μουρνιές, Ρίζα, Μάλλες κτλ. φονεύοντες μεμονωμένως μεν όσους συνήντων καθ’ οδόν –άνδρας, γυναίκας και παιδιά- εντός δε των χωρίων συγκεντρούντες τους άνδρας όλους και εκτελούντες αυτούς ομαδικώς. 

Καθώς οι Γερμανοί εισήρχοντο εις τον ΑΜΙΡΑΝ, οι κάτοικοι, κατά σύστασιν του δημάρχου, τους υπεδέχθησαν εις την είσοδον του χωρίου κρατούντες οίνον, ρακήν και εδέσματα. Εκείνοι, έχοντες κυκλώσει εν τω μεταξύ όλην την περιοχήν, συνέλαβον τους άνδρας όλους -περί τους 100- τους οποίους άνευ διαδικασίας εξετέλεσαν μέχρις ενός, ολίγον κατωτέρω της δημοσίας οδού. Η κατά τμήματα εκέλεσις αυτών διήρκεσεν από της 10ης πρωινής μέχρι της 4ης απογευματινής. Εν τω μεταξύ εφόνευον και όσους γέροντας και αναπήρους εύρισκον εντός των οικιών, μη δυναμένους να κινηθούν. Εξ αυτών αναφέρομεν τον παράλυτον 80ντούτην Δημ. Μαθιουδάκην, φονευθέντα επί της κλίνης του· τον επίσης υπέργηρον Εμμ. Γρισμπολάκην, εκ γενετής παράλυτον. Δια λόγχης εφονεύθη εντός της οικίας του και ο 20ετής Ματθαίος Συγκελλάκης. Εξ άλλου ικανοί εφονεύθησαν εντός των κτημάτων των ή και καθ’ οδόν. Εκ των ομαδικώς εκτελεσθέντων διεσώθησαν 6, εξ ων 3 απέθανον μετ’ ολίγας ημέρας εκ των τραυμάτων των.

Το χωρίον αριθμεί εν συνόλω 117 νεκρούς κατά την ημέραν εκείνην. Μόνον μια οικογένεια, Βερυκοκάκη ονόματι, πενθεί 17 μέλη της, η οικογένεια Ραπτάκη 12 συγγενείς εξ αίματος (αδελφούς, θείους και πρωτοξαδέλφους) και 10 γαμβρούς, ή οικογένεια Ηλιάκη 10 αδελφούς και εξαδέλφους. Εκ της οικογενείας Συγκελλάκη εφονεύθη ο πατήρ Νικόλαος και οι 4 υιοί του, Αριστομένης, Παύλος, Ιωάννης και Ματθαίος. Η Αικ. Μικρογιαννάκη έχασε τον σύζυγόν της Γεώργιον, τον πατέρα της Ν. Χαλκιαδάκην, τον αδελφόν της Γεώργιον, τον πενθερόν της Εμμανουήλ και τον ανδράδελφόν της Ιωάννην. Ο Ματθ. Χρηστάκης ή Σύλλας εξετελέσθη συγχρόνως μετά των δύο υιών του και των 4 γαμβρών του Μ. Βαρδιατζάκη, Ν. Κονδυλάκη, Μ. Σαμπροβαλάκη και Σ. Κονσουλάκη· εξ αυτών εσώθησαν προσποιηθέντες τον νεκρόν οι δύο υιοί και ο πρώτος εκ των γαμβρών, ανάπηρος τώρα. Επίσης εφονεύθησαν 3 άλλοι αδελφοί συγχρόνως, Ματθαίος, Γεώργιος και Μύρων Βασιλικάκης, και ο Γ. Αναστασάκης, μετά του υιού του και των 2 γαμβρών του.

Εκ των εκτελεστών άλλοι μεν απεχώρησαν εις τον Κρεββατάν και άλλοι έμειναν εις τον Αμιράν, εγκατασταθέντες δε εις μίαν αυλήν ολίγον απέχουσα από του τόπου της εκτελέσεως ήρχισαν να τρώγουν και να διασκεδάζουν περιπαίζοντες και τας ολοφυρομένας γυναίκας και μιμούμενοι τας κραυγάς της απελπισίας των «Παναγιά μου, Παναγιά μου!».

Όταν αργότερα απεχώρησαν και αυτοί, αι γυναίκες ετόλμησαν να πλησιάσουν εις τον τόπον της εκτελέσεως. Τα πρόσωπα των νεκρών ήσαν παραμορφωμένα, διότι οι Γερμανοί εσκόπευον επί της κεφαλής των εκ του πλησίον και δι αυτό η αναγνώρισις εγένετο συχνά εκ των ενδυμάτων και μόνον.«Τα μυαλά του πατέρα μου και του αδελφού μου ήσαν χυμένα χάμω» μας είπε μια γυναίκα. Μια άλλη: «το γυιό μου γουλιά γουλιά τον έπαιρνα και τον έβανα στο σακκί, και πήγα και τον έθαψα».

Και η ταφή των απέβη δυσχερεστάτη, διότι οι μεν ελάχιστοι υπολειφθέντες άνδρες του χωρίου εξηκολούθουν να παραμένουν εις τα όρη, το δε νεκροταφείον έκειτο εις απόστασιν 20΄ επί αναχώματος. Δι αυτό τινές εκ των εκτελεσθέντων παρέμειναν άταφοι και κατεσπαράχθησαν υπό των κυνών (ως ο Ν. Χριστάκης και ο Εμμ. Κον-σολάκης). Ομοίαν τύχην έσχον και όσοι ετάφησαν επί τόπου, περί τους 40, επειδή η γη εκεί ήτο πολύ σκληρά και η ταφή των υπό των γυναικών έγινεν επιπόλαια.

Επί μακρόν χρονικόν διάστημα αι γυναίκες μετέφερον χώμα εκ των πέριξ δια να συμπληρώσουν την ταφήν των οικείων των και την πρωίαν εύρισκον τήδε κακείσε διεσπαρασμένα τα μέλη αυτών από τους σκύλους, οι οποίοι κατά την νύκτα ανέσκαπτον τους προχείρους τάφους. Το αυτό συνέβη και εις τους εις τα πέριξ κτήματα τυφεκισθέντας, ως και εις τους εντός των οικιών των εκτελεσθέντας· ούτως ο Αριστ. Συγκελάκης, του οποίου η σύζυγος απουσίαζεν, ευρέθη σπαραγμένος υπό κυνών και χοίρων, ομοίως ο Ματθαίος Παντουβάκης και Μαρκ. Ραπτάκης.

Το χωρίον δεν ελεηλατήθη κατά την ημέραν εκείνην, ούτε κατεστράφη ως τα άλλα, οι Γερμανοί όμως εφρόντισαν να επανορθώσουν εκ των υστέρων την παράλειψιν αυτήν· κατ’ Ιούνιον 1944 τάγμα εκ 500 ανδρών εγκατεστάθη εις μικράν απόστασιν από του χωρίου καταληστεύσαν αυτό και όλα τα πέριξ. Ακόμη και το γάλα υπεχρέωνον τας χήρας να το στερούν από τα ορφανά των και να το δίδουν εις αυτούς.  Απεγύμνωσαν τας οικίας και από τα έπιπλά των (τραπέζια, καθίσματα κ.τ.λ.) εκδίδοντες αποδείξεις παραλαβής, και βεβαιούντες ότι θα τα επιστρέψουν. Φυσικά, φεύγοντες τα παρέλαβον μεθ’ εαυτών.

Η Επιτροπή δεν θα λησμονήση ποτέ το σπαρακτικόν θέαμα που αντίκρυσεν καθώς έφθανεν εις τον Αμιράν, δια να διαπιστώση τα ανωτέρω εκτεθέντα· επί του τόπου της εκτελέσεως εύρε συγκεντρωμένας περί τας 300 γυναίκας μελανηφορούσας μετά των τέκνων των, θρηνούσας, κοπτομένας και μυρολογούσας. Την επομένην πρωίαν επί του τόπου της εκτελέσεως ετελέσθη επιμνημόσυνος δέησις, την σπαρακτικότητα της οποίας αμυδρώς μόνον δύνανται να αποδώσουν αι ληφθείσαι φωτογραφίαι.

Την αυτήν ημέραν της 14/9/1943, δι άλλων αποσπασμάτων των, οι Γερμανοί προέβησαν και εις τα άλλα χωρία της επαρχίας Βιάννου εις την εκτέλεσιν όσων ανδρών ανεκάλυψαν εντός αυτών και εις τα πέριξ. Αν τα θύματα εις αυτά είναι ολιγώτερα από τα του Αμιρά, τούτο οφείλεται εν μέρει μεν εις το ότι τα χωρία αυτά ήσαν μικρότερα, εν μέρει δε εις το ότι οι κάτοικοι, ειδοποιηθέντες εν τω μεταξύ περί των εν Αμιρά συμβάντων, έσπευσαν να φύγουν εκ των χωρίων των...».

*Πηγή: ert.gr

Εκτελεσθέντες: (Αμιράς, 14/09/1943)(εδώ) 

 Αναστασάκης Ιωάν. Γεώργιος, Αναστασάκης Γεωργ. Εμμανουήλ, Αντωνάκης Δημ. Ιωάννης, Αντωνογιαννάκης Ιωάν. Σταύρος, Βαρδάκης Δημ. Γεώργιος, Βαρδάκης Γεωρ. Χαρίδημος, Βαρδιατζάκης Ζαχ. Εμμανουήλ, Βασιλικάκης Νικ. Γεώργιος, Βασιλικάκης Νικ. Ματθαίος, Βασιλικάκης Νικ. Μύρων, Βερυκοκάκης Στεφ. Γεώργιος, Βερυκοκάκης Ιωάννης π. Σπυρ., Βερυκοκάκης Ματθ. Ιωάννης, Βερυκοκάκης Πέτρου Ματθαίος, Βερυκοκάκης Λεων. Μύρων, Βερυκοκάκης Ματθ. Νικόλαος, Βερυκοκάκης Ματθ. Πολυχρόνης, Γεωργιαννάκης Ιωάν. Αντώνιος, Γεωργιαννάκης Ματθ. Ιωάννης, Γεωργιαννάκης Γεωρ. Ματθαίος, Γεωργιαννάκης Αντ. Νικόλαος, Γιαγκάκης Ιωάν. Ματθαίος, Γρυσμπολάκης Νικολ. Εμμανουήλ, Δασκαλάκης Γεωργ. Εμμανουήλ, Δασκαλάκης Σταύρου Ιωάννης, Δασκαλάκης Κ. Σταύρος, Ηλιάκης Ματθ. Αθανάσιος, Ηλιάκης Ηλία Αριστείδης, Ηλιάκης Ηλία Δημήτριος, Ηλιάκης Αριστ. Ελευθέριος, Ηλιάκης Γεωργ. Εμμανουήλ, Ηλιάκης Αριστ. Ιωάννης, Ηλιάκης Δημ. Κωνσταντίνος, Ηλιάκης Ματθαίος π. Ιωάννου, Ηλιάκης Μιχαήλ π. Ιωάννου, Ινιωτάκης Γεωργ. Δημήτριος, Ινιωτάκης Αριστ. Ιωάννης, Ινιωτάκης Γεωργ. Μιχαήλ, Ινιωτάκης Ιωάν. Νικόλαος, Ινιωτάκης Αριστ. Πέτρος, Καρακωνσταντάκης Γεωργ. Εμμανουήλ, Κονδυλάκης Γεωργ. Εμμανουήλ, Κονδυλάκης Ιωάν. Νικόλαος, Κονσολάκης Κων. Εμμανουήλ, Κονσολάκης Νικ. Ιωάννης, Κονσολάκης Εμμ. Νικόλαος, Κονσολάκης Νικ. Σπυρίδων, Κρασάς Ιωάν. Γεώργιος, Κρασάς Ιωάν. Ματθαίος, Κρασάς Εμμ. Μιχαήλ, Κρεβαθιανάκης Μάρκ. Εμμανουήλ, Κρεβαθιανάκης Μάρκ. Ιωάννης, Λουλάκης Ιωάν. Εμμανουήλ, Μαθιουδάκης Εμμ. Απόστολος, Μαθιουδάκης Αποστ. Εμμανουήλ, Μαθιουδάκης Αντ. Δημήτριος, Μαθιουδάκης Αντ. Μιχαήλ, Μαθιουδάκης Νικ. Μιχαήλ, Μακρυγιωργάκης Βαρδή Ιωάννης, Μακρυγιωργάκης Αντ. Στυλιανός, Μικρογιαννάκης Εμμ. Γεώργιος, Μικρογιαννάκης Ματθ. Γεώργιος, Μικρογιαννάκης Νικ. Εμμανουήλ, Μικρογιαννάκης Εμμ. Ιωάννης, Μπαριτάκης Δημ. Εμμανουήλ, Παντουβάκης Στυλ. Δημήτριος, Παντουβάκης Ιωάν. Ματθαίος, Παπαδάκης Νικ. Γεώργιος, Πυροβολάκης Μιχ. Νικόλαος, Ραπτάκης Ιωάν. Βασίλειος, Ραπτάκης Εμμ. Γεώργιος, Ραπτάκης Μιχ. Γεώργιος, Ραπτάκης Βασ. Εμμανουήλ, Ραπτάκης Γεωρ. Εμμανουήλ, Ραπτάκης Μιχαήλ Κωνσταντίνος, Ραπτάκης Γεωρ. Μάρκος, Ραπτάκης Εμμ. Μιχαήλ, Ραπτάκης Ιωάν. Μιχαήλ, Ραπτάκης Γεωρ. Σοφοκλής, Σαμπροβαλάκης Αντ. Μιχαήλ, Σταυρακάκης Ιωάν. Ματθαίος, Σταυρακάκης Αντ. Νικόλαος, Σταυρακάκης Γεωρ. Νικόλαος, Συγγελάκης Νικολ. Αριστομένης, Συγγελάκης Νικ. Ιωάννης, Συγγελάκης Νικ. Ματθαίος, Συγγελάκης Μύρ. Νικόλαος, Συγγελάκης Νικ. Παύλος, Τσαγκαράκης Ιωάν. Γεώργιος, Τσαγκαράκης Ιωάν. Δημήτριος, Τσαγκαράκης Νικ. Εμμανουήλ, Τσαγκαράκης Νικ. Κωνσταντίνος, Τσαγκαράκης Νικ. Μάρκος, Τσαγκαράκης Εμμ. Νικόλαος, Τσαγκαράκης Ιωάν. Νικόλαος, Τσαγκαράκης Ιωάν.-Γεωρ. Νικ., Χαλκιαδάκης Νικ. Γεώργιος, Χαλκιαδάκης Νικ. Εμμανουήλ, Χαλκιαδάκης Εμμανουήλ π. Χαρ., Χαλκιαδάκης Σπυρ. Εμμανουήλ, Χαλκιαδάκης Νικ. Ιωάννης, Χαλκιαδάκης Ιωάννης π. Χαρ., Χαλκιαδάκης Γεωρ. Μιλτιάδης, Χαλκιαδάκης Γεωρ. Νικόλαος, Χαλκιαδάκης Κων/νου Νικ., Χαλκιαδάκης Γεωρ. Σπυρίδων, Χαλκιαδάκης Ιωάν. Σταύρος, Χρηστάκης Νικ. Αθανάσιος, Χρηστάκης Γεωρ. Εμμανουήλ, Χρηστάκης Εμμ. Ματθαίος, Χρηστάκης Αθαν. Νικόλαος, Χριστουδουλάκης Ιωάν. Γρηγ., Χριστοδουλάκης Γεωρ. Μιχαήλ, Φιορής Ζαχ. Χρήστος

                          Τα κείμενα άλλων που -για τεκμηρίωση ή προβληματισμό-  φιλοξενούνται εδώ,                             απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους, όχι κατ' ανάγκην και του ιστολογίου.