ΑΕΡΑ!!!

Μια «...άλλη ματιά...» στην ένδοξη -αλλ' όχι μόνο- ελληνική λέξη τού 1940...

Φαίνεται πως το, «...δεν υπάρχουν αλήθειες, παρά μόνον υποκειμενικές προσεγγίσεις...», επαληθεύεται για μια ακόμη φορά.... 

"Αλήθεια" 1η, Γ. Δαμιανός. (24 γράμματα)      ...Η ιστορία της ιαχής «Αέρα»... 

«...Λίγες λέξεις της Νεοελληνικής γλώσσας κρύβουν τη μαγεία της ιαχής αέρα!... ...Καμία λέξη δε συγκέντρωσε την ορμή και το δυναμισμό της νιότης, όσο η ιαχή αέρας. Ελάχιστοι, όμως, γνωρίζουν ότι πρωτοακούστηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης 30 χρόνια πρίν από το έπος του ΄40.

    Συγκεκριμένα, πρωτοχρησιμοποιήθηκε το 1908 από το 2ο τάγμα της Κρητικής πολιτοφυλακής του πρώτου τακτικού στρατού της Κρήτης... ...Χρησιμοποιήθηκε σε εκπαιδευτική πορεία, από κάποιον στρατιώτη, κατά τη  διάρκεια  ανεμοστρόβιλου και το επανέλαβαν, χάριν ευθυμίας, οι υπόλοιποι. Από τότε, το επαναλάμβαναν συχνά, κάθε φορά που διαλυόταν ή συντασσόταν το Τάγμα (αρχικά, ήταν, δηλαδή, μία ζητωκραυγή,  ένα “πείραγμα”, και όχι πολεμική ιαχή).

    Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων (1912, 1913, Ήπειρο και Μακεδονία) η ιαχή διαδόθηκε από τους Κρήτες σε ολόκληρο το ελληνικό στράτευμα. Στην αρχή, όμως,  η καινοτομία αντιμετωπίστηκε με δυσπιστία, γιατί ο τακτικός στρατός χρησιμοποιούσε τις αρχαίες ιαχές: αλαλά ή αλαλαί ή ελελεύ ή το εξευρωπαϊσμένο: χιπ, χιπ, ουρρά (hip, hip, hurrah), άλλωστε  οι  περισσότεροι αξιωματικοί του στρατού μας είχαν εκπαιδευτεί στα στρατόπεδα της Γερμανίας, Γαλλίας, Αγγλίας.

    Η αρχαία ιαχή αλαλά προήλθε από τη μυθική κόρη του Πολέμου, την Αλαλά (Πίνδαρος, απ. 225: Κλυθ΄ Αλαλά Πολέμου θυγατέρα). Απ εδώ προήλθαν οι λέξεις αλαλαγή, αλάλαγμα (Κ.Παλαμάς, Ασαλ. Ζωή: της νίκης σου το αλάλαγμα…) και το ρ. αλαλάζω (Ψαλμ.99, αλαλάξατε τω Κυρίω…, ή Κ.Δ. Κορινθ. 1,13,1 : …γέγονα χαλκός ηχών ή  κύμβαλον αλαλάζον).

     Η πολεμική ιαχή «αέρα» επισημοποιήθηκε κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο και γι΄ αυτό συνέβαλαν, άθελα τους, οι Ιταλοί. Ο Ιταλικός φασιστικός στρατός χρησιμοποιούσε την ιαχή : «eja (προφ.: εγιά), eja, eja, alala»... που είχε καθιερώσει ο ποιητής Gabriele d Annunzio (1863 – 1938)  στη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου (Αύγουστος του 1917). Ο ίδιος,  ο ποιητής, αναφέρει ότι την επέβαλε στους αεροπόρους του (ήταν διοικητής σμήνους) λέγοντας: «είναι καιρός να καταργήσουμε αυτό τον βαρβαρικό ήχο (εννοούσε το:  Hip! Hip! Hip! hurrah) και στη θέση του θα βάλουμε το alala με το οποίο ο Αχιλλέας παρακινούσε τα άλογα του και το Λατινικό επιφώνημα eja».

     Εικοσιτρία χρόνια αργότερα, οι Ιταλοί εισβολείς θα χρησιμοποιήσουν στα βουνά της Πίνδου την ιαχή eja! eja! alala...  ...Πάντως,  η  ηχητική ομοιότητα με την επανάληψη των φωνηέντων -α- και -ε- έφερε στο μυαλό των Ελλήνων την Κρητική ζητωκραυγή αέρα και ανταπέδωσαν καθιερώνοντας την ως την πιο ηρωική ολόκληρης της ελληνικής ιστορίας. Η ιαχή αέρα έχει τον ίδιο αριθμό συλλαβών με το αλαλά (δεν αλλάζει ο ρυθμός) και περιλάμβανει το -α- και το -ε-, που προφέρονται εύκολα, όταν τρέχουν οι στρατιώτες (περιλαμβάνονται, αλλωστε, και στο αλαλά και στο ελελευ, αλλά και στο eja).

Ας δούμε, όμως, και τη μη ηρωική πλευρά της ιαχής...

– Φαντάζομαι το δρόμο του γυρισμού: τα ηρωικά παλληκάρια  να επιστρέφουν έχοντας παραδώσει τα όπλα σε αυτούς που μέχρι χθες νικούσαν, να περπατούν με το κεφάλι κατεβασμένο στην άκρη του δρόμου και να τους κοροϊδεύουν οι θρασύδειλοι Ιταλοί επαναλαμβάνοντας ειρωνικά την ιαχή αέρα (πραγματικό περιστατικό).

– Οι Έλληνες συνεργάτες των Γερμανών (τα αλεξίποινα Τάγματα Ασφαλείας) χρησιμοποιούσαν την ιαχή αέρα, όταν έκαναν έφοδο για να συλλάβουν Έλληνες πατριώτες και να τους παραδώσουν στους Γερμανούς κατακτητές.

– Στο Γράμμο και ο τακτικός και ο δημοκρατικός στρατός φωναζαν αέρα, όταν εξαπέλυαν επίθεση κατά των αδελφών. Αέρα σε ποιόν, βρε παλληκάρια; Ποιος είναι ο εχθρός;  Γιατί να φύγει; Που να πάει; Μέσα σε λίγα χρόνια φτήνυναν οι άνθρωποι και οι λέξεις...

    Πάντως, προτιμώ να κρατήσω τη συγκίνηση που μου έδινε στα πρώτα μαθητικά χρόνια η ιαχή αέρα και να μη σκέφτομαι την ξεδιάντροπη χρήση της στην Κατοχή και τον Εμφύλιο. Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι (Καβάφης) να θυμάμαι τη χαρά και τη ντροπή συνάμα...» (24 γράμματα -πρόσβαση 28/10/2016).

                    

"Αλήθειες" 2η & 3η, Η. Μαγκλίνης: (kathimerini.gr). ...Νεότερα σχετικά με το σύνθημα «Αέρα!»

«...Με αφορμή... ...σχετικά με την προέλευση του πολεμικού συνθήματος “Αέρα!”...  ...παραθέσαμε απόσπασμα από κείμενο της ερευνήτριας-φιλολόγου Ελένης Κ. Δημητρίου με τίτλο... “Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι ως υποκειμενικό βίωμα του Έλληνα μαχητή”, που περιλαμβάνεται στον συλλογικό τόμο: “100 χρόνια από τη διεξαγωγή των Βαλκανικών Πολέμων. Πρακτικά Επιστημονικού Συνεδρίου” (ΔΙΣ/ΓΕΣ, 2013)...  ...Το περίφημο «Αέρα!» ακούστηκε για πρώτη φορά το 1912-13, έπειτα από ένα μάλλον κωμικό περιστατικό: η δειλία ενός βαθμοφόρου που προηγουμένως είχε πάρει τα αυτιά των στρατιωτών του ότι ...“ο πόλεμος είναι ένας αέρας!.. Ο κίνδυνος θέλει αέρα!.. Για να τα βγάλωμε πέρα φροντίσετε να τον έχετε αυτόν τον αέρα!..” κτλ., ...προκάλεσε την ειρωνεία των τελευταίων: όταν αντιλήφθηκαν τον εν λόγω αξιωματικό “κολλημένον σ’ ένα βράχο, του φώναξαν: - Αέρρααα!..” .

…Μας έγραψε… … ο κ. Τσαντσάνογλου: “…η ερμηνεία, που αντλήθηκε από άρθρο της Μεγάλης Στρατιωτικής και Ναυτικής Εγκυκλοπαίδειας αποτελεί ηθικοδιδακτική ανεκδοτολογική εξήγηση, από αυτές που θυμούνται όλοι οι άντρες που πέρασαν βασική εκπαίδευση στο στρατό από συμπαθείς αλλά ημιμαθείς υπαξιωματικούς.

    Η κραυγή «Αέράαα!» (προσέξτε τον δεύτερο τόνο της προφοράς) πρωτακούστηκε από μια μονάδα Κρητών πολεμιστών στις μάχες εναντίον του τουρκικού στρατού στην Ηπειρο στα τέλη του 1912.   Οι Κρητικοί πολεμούσαν δίπλα σε μια μονάδα Γαριβαλδινών Ιταλών και Επτανησίων μαχητών... ...Η κραυγή που ακούστηκε από αυτούς την ώρα της εφόδου ήταν το ιταλικό Urràaa! Αυτό άκουσαν οι Κρητικοί και το επανέλαβαν εξελληνίζοντάς το σε Αέράαα!  Δεν είναι παράξενο ότι η κραυγή είναι τουλάχιστον πανευρωπαϊκή: Hourra είναι η αντίστοιχη γαλλική, hurrah η αγγλική (τονισμένη στη λήγουσα με μακρό aaa· διαλεκτικά και huzzah). Για το αγγλικό επιφώνημα διαβάζω σε αγγλικό λεξικό: «Τον 18ο και τις αρχές του 19ου αιώνα, το βρετανικό πεζικό φώναζε τρία huzzah πριν από μιαν έφοδο με ξιφολόγχη, ως τρόπο αναπτέρωσης του ηθικού και εκφοβισμού του εχθρού...

…άλλες ερμηνείες… …παράγουν την κραυγή από τα τουρκικά (Ur Ah! = Vur hadi = Εμπρός, χτύπα!), ακόμη και τα μογγολικά». (kathimerini.gr -πρόσβαση 28/10/2016).

"Αλήθεια" 4η, (newsbomb.gr):                ΑΕΡΑ! 

«...Κατά την πολιορκία των Ιωαννίνων (1912-13), οι οβίδες του εχθρού, που χτυπούσαν εναντίον των οχυρωματικών θέσεων του στρατού μας, δεν έφερναν σχεδόν κανένα αποτέλεσμα, εκτός από το δυνατό αέρα, που δημιουργούσαν ολόγυρα οι εκρήξεις. Σε κάθε τέτοια, λοιπόν, αποτυχημένη βολή, οι Έλληνες στρατιώτες -προπαντός όμως οι θρυλικοί Τσολιάδες- φώναζαν όλοι μαζί «Αέρα!», θέλοντας με τον τρόπο αυτό να εκδηλώσουν τη χαρά τους για την εχθρική αποτυχία (ειπώθηκε για πρώτη φορά από εύζωνα του 1/38 Συντάγματος Ευζώνων)... » (28/10/2016)

...

Ε! Λοιπόν... ποια αλήθεια; Ποιά απ' όλες; ...και για το, "ΑΕΡΑ", μόνον υποκειμενικές προσεγγίσεις υπάρχουν... 

...αν και συχνά, όπως συμβαίνει με την ιαχή "ΑΕΡΑ", το πότε έγινε ή "αρχή", ίσως δεν έχει και τόση σημασία, όσο η "συνέχεια"...

Τα κείμενα τρίτων που -για τεκμηρίωση ή προβληματισμό-  φιλοξενούνται εδώ, 

απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους, όχι κατ' ανάγκην και του ιστολογίου.